Benodigde weerstandscapaciteit

Om de benodigde weerstandscapaciteit te berekenen, zijn allereerst de risico's geïdentificeerd. Vervolgens is gekeken naar de kans van optreden van het risico: erg onwaarschijnlijk, waarschijnlijk, zeer waarschijnlijk of er zijn duidelijke indicatoren die wijzen op optreden. Deze kansen zijn uitgedrukt in procenten. Vervolgens is deze kans vermenigvuldigd met de financiële grondslag voor de berekening van het risico (kolom bedrag). Als het risico meerjarige financiële effecten heeft, wordt het risico voor maximaal vier jaar meegenomen in de benodigde weerstandscapaciteit. Jaar 1 voor 100%, jaar 2 voor 75%, jaar 3 voor 50% en jaar 4 voor 25%. Dat betekent dat vanaf het jaar van optreden van een risico de gemeente maximaal vier jaar de tijd heeft om het financiële effect voor 100% in de begroting op te vangen.

In deze paragraaf staan eerst de risico's met een incidenteel financieel effect beschreven. Vervolgens bespreken we de risico's met een structureel financieel effect, als laatste bespreken we de risico's zonder een financieel effect voor de benodigde weerstandscapaciteit.

Risico's met een incidenteel financieel effect

1. Gemeentelijke grondexploitaties
De risico's rondom de gemeentelijke grondexploitaties zijn ingeschat op € 2,0 mln. De risico's zijn in de paragraaf Grondbeleid op hoofdlijnen toegelicht en in het MPG uitgesplitst per grondexploitatie. Omdat deze risico's individueel gewogen zijn (conform de voorgeschreven methodiek), is er geen percentage opgenomen in de tabel.

2. Hoog Dalem
De voortgang van het project Hoog Dalem is in zoverre gevorderd dat risico's waarmee in het weerstandsvermogen rekening wordt gehouden zich slechts nog concentreren op de realisatie van het deelplan Middengebied. De risico’s hebben betrekking op de planning; wordt het verwachte afzettempo gehaald op het moment dat de effecten van de coronacrisis op een laatcyclische sector als de woningmarkt en bouwsector duidelijk worden. Met het onherroepelijk worden van het bestemmingsplan in februari 2021 is het risico op het niet halen van het verwachte start uitgifte moment weggenomen. De voorziening CV Hoog Dalem is dan ook verlaagd. Het totale risico voor de gemeente is bepaald op € 300.000. De onderliggende risico's zijn individueel gewogen (conform de voorgeschreven methodiek). Daarom is er geen percentage opgenomen in de tabel.

Waarborgen en garanties
De gemeente Gorinchem staat voor circa € 35 mln. garant voor leningen van bijvoorbeeld deelnemingen onderwijsinstellingen en verenigingen. Deze € 35 mln. is de basis voor de berekening van het risico. Van dit bedrag heeft circa € 14 mln. betrekking op CV Hoog Dalem.

Een onderverdeling van deze garanties staat in de toelichting op de balans bij het onderdeel 'Niet uit de balans blijkende verplichtingen. De kans dat de gemeente wordt aangesproken voor schulden / leningen van deze instanties is ingeschat als erg onwaarschijnlijk (12,5%).

4. Uitgegeven geldleningen
De gemeente Gorinchem heeft circa € 0,42 mln. leningen verstrekt aan bijvoorbeeld stichtingen. Deze € 0,42 mln. vormt daarmee de financiële grondslag voor de berekening van het risico. Voor een onderverdeling van deze uitgegeven geldleningen verwijzen wij u naar de toelichting op de balans bij het onderdeel 'Overige langlopende leningen'. De kans dat één of meerdere van deze leningen niet terugbetaald kunnen worden, wordt ingeschat op erg onwaarschijnlijk (12,5%).

5. Corona

Het grootste en tevens meest lastig te kwantificeren risico, is het effect van de coronacrisis op de gemeentelijke financiën. Er is daarom uitgegaan van de methodiek zoals ook gebruikt bij het opstellen van de begroting 2022. De risico-inschatting (kans) is echter wel bijgesteld naar de actuele verwachtingen.

Veiligheidsmaatregelen, beperkter aantal bezoekers, toezicht en handhaving, kosten voor het faciliteren van medewerkers etc. maken dat er op diverse onderdelen extra kosten zullen worden gemaakt, of inkomsten worden misgelopen. Het is daarbij nog niet duidelijk in hoeverre het Rijk ook in 2022 e.v. de gemeenten en inwoners en instellingen blijft compenseren voor de effecten van de crisis. Hoeveel kosten moeten worden gemaakt, is moeilijk in te schatten en is sterk afhankelijk van het verloop van het virus en de bijhorende maatregelen. Wij hebben op basis van de eerder besproken 42 risico’s bekeken welke risico’s nog het meest relevant zijn en daarvoor een inschatting van het bedrag en de kans gemaakt. In onderstaande tabel hebben wij alleen de risico’s met financiële impact toegelicht. Het grootste risico ligt in de hoogte van de benodigde huurcompensatie.

6. Bouwkostenstijging

Momenteel stijgen de kosten van grondstoffen/bouwmaterialen sneller dan normaal. Het CBS geeft aan dat de materiaalkosten van januari 2021 t/m januari 2022 met 8,1% zijn gestegen. De verwachting is dat de aan de bouwkosten gerelateerde loonstijging nog volgt. Daarnaast is in januari de prijs van olie meer dan 15% gestegen (voor het conflict Rusland/Oekraine). De komende jaren staan diverse investeringen op de agenda. De investeringen uit hoofde van Kweeklust, de herinrichting van de Banneweg, realisatie van de brug Arkelsedijk/Spijksedijk, Station Gorinchem Noord, het i_lab en de nieuwbouw van 't Gilde bedragen ruim € 50 mln. Hiervoor wordt rekening gehouden met een kostenstijging van 8% en daarmee bedraagt dit risico € 4,0 mln. In de begroting 2022 werd rekening gehouden met een kostenstijging van 5%.

Risico's met een structureel financieel effect

8. Verbonden partijen
Gemeente Gorinchem heeft te maken met diverse verbonden partijen. Het aantal verbonden partijen en het financieel en inhoudelijk belang hiervan neemt de laatste jaren toe. In de paragraaf Verbonden partijen wordt nader ingegaan op deze verbonden partijen met bijvoorbeeld een beschrijving van het publiek belang en de risico's. Niet alle risico's die daar genoemd worden, zijn financieel vertaald. Momenteel is er veel aandacht voor verbonden partijen en in het bijzonder gemeenschappelijke regelingen. Om de eigenaarsrol van de gemeente beter te kunnen ondersteunen, wordt hiervoor sinds 2018 extra capaciteit ingezet. Als financiële grondslag voor de berekening van het risico hanteren wij een bedrag van € 1 mln. en schatten wij de kans in op erg onwaarschijnlijk (12,5%).

De twee gemeenschappelijke regelingen die opereren in het Sociaal Domein (Avres en DG&J) vallen niet onder dit risico, maar zijn meegenomen onder het kopje Sociaal Domein.

9. Gemeentefonds
a. De hoogte van het Gemeentefonds heeft de afgelopen jaren een fluctuerend verloop gekend. Dit werd met name veroorzaakt door de algemene economische omstandigheden, het uitgangspunt van 'Samen de trap op, samen de trap af' en periodieke herijkingen van de maatstaven. De jaarlijkse groei of krimp van het gemeentefonds staat ook wel bekend als het accres. De normeringssystematiek 'Samen de trap op, samen de trap af' blijft bestaan, maar is verruimd. Met ingang van 2018 is de basis voor deze berekening de totale rijksbegroting. Dit geeft een bredere basis en daarmee een stabielere ontwikkeling van de accrespercentages. Omdat niet exact duidelijk is wat de verschillende opgaven gaan kosten en verdere fluctuaties in het gemeentefonds niet geheel zijn uitgesloten, wordt een risicobedrag opgenomen gelijk aan € 0,75 mln. (1% van algemene uitkering) met een kans van 62,5%.

b. Voor het jaar 2023 is een herijking van het gemeentefonds aangekondigd. De herverdeling van het gemeentefonds heeft gevolgen voor alle gemeenten. Het ministerie van BZK heeft op 2 februari 2021 de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) gevraagd om advies te geven over het voorstel van de fondsbeheerders voor de nieuwe verdeling van het gemeentefonds per 2023. Met het indienen van deze adviesaanvraag zijn ook de voorlopige uitkomsten van de verdeling voor individuele gemeenten bekend gemaakt, daaruit blijkt dat er voor de gemeente Gorinchem een nadeel is van € 340.000 per jaar (€ 9 per inwoner x 37.802 inwoners). De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat op 87,5%.

10. Leegstand panden
In de begroting staan ruim € 3 mln. aan huuropbrengsten geraamd. Bij de meeste verhuurde panden is sprake van een meerjarige verhuurovereenkomst en is het risico op leegstand beperkt. Bij enkele panden is het risico groter. Een concreet voorbeeld is het gemeentelijk pand aan het Stadhuisplein, waarin voorheen Avres gehuisvest was. Avres heeft in 2018 het huurcontract opgezegd. Het gemeentelijk pand staat daarmee leeg, en een concrete huurder is nog niet gevonden. Het bedrag voor de panden waar de gemeente risico loopt is ingeschat op € 0,35 mln. vanaf 2022. Het risico valt in de hoogste categorie (87,5%).

11. Stijging energiekosten
Zowel de gasprijs als de olieprijs zijn in 2021 fors gestegen. De geopolitieke situatie zorgt momenteel voor verdere stijgingen. De energiemarkt is volatiel waardoor voorspellingen moeilijk zijn. De stijging van de energiekosten laat in 2021 een stijging zien van € 50.000. Voor het weerstandsvermogen wordt rekening gehouden met 25% stijging van de totale energiekosten van circa € 1 mln. zodoende € 250.000. Mogelijk worden wij voor een deel van deze stijging nog gecompenseerd door het Rijk. De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat op 87,5%.

12. Stijging rentekosten
De kapitaalmarktrente is gestegen als gevolg van de inflatie en de daarmee gepaard gaande verwachting dat de ECB de rente zal gaan verhogen. Daarnaast heeft ook de geopolitieke situatie effect op de rente. Inmiddels is het 20-jaarstarief voor de gemeente Gorinchem met 0,5% gestegen en ligt hiermee op het niveau van de rente waarmee begroot is. Op de totale leningenportefeuille zal dit gezien de gemiddelde rentevastperiode nog geen groot effect hebben. De stijgende rentekosten van de geplande investeringen zijn echter wel een risico. De schulden zullen de komende jaren toenemen met € 62,5 mln. Indien wordt uitgegaan van een verdere stijging van 1,0% rente bedraagt de financiele impact € 625.000 per jaar. Voor de bestaande leningenportefeuille zal de verdere stijging van 1,0% een impact hebben van € 383.000 per jaar. In totaal leidt een stijging van 1,0% ten opzichte van het huidige 20-jaarstarief na verwezenlijking van alle geplande investeringen tot een stijging van ca. € 1 mln. per jaar aan extra rentelasten. Voor de verschillende jaren is bepaald hoe groot het renterisico is, waarbij conform de bestaande berekeningsmethodiek de impact op de weerstandscapaciteit per jaar met 25% lager wordt. In 2022 is de impact nihil. Voor 2023 wordt het renterisico bepaald op 75% van € 450.000. Voor 2024 wordt het renterisico bepaald op 50% van € 858.000. In 2025 bedraagt het renterisico 25% van € 1.008.000.

Rekening houden met een grotere stijging dan 1,0% is niet nodig omdat er mogelijkheden zijn om korter te financieren. Het tarief voor 5 jaar is circa 0,6% lager dan het tarief voor 20 jaar. De gemiddelde rente van de leningen die tussen 2026 en 2040 expireren hebben een gemiddelde rente van 1,9% (0,7% hoger dan het 20-jaarstarief). Ook worden vanaf 2026/2027 kasstromen verwacht uit de Groote Haar waardoor de schuldpositie gaat afnemen. Daarnaast kunnen er ook vertragingen ontstaan in het verwezenlijken van de investeringen. De kans dat dit risico zich voordoet wordt ingeschat op 37,5%.

Risico's zonder financieel effect voor het weerstandsvermogen

1. Sociaal Domein
De reserve Sociaal Domein is op dit moment toereikend om specifieke (incidentele) risico's in het Sociaal Domein af te dekken. Daarom worden de risico's in het Sociaal Domein niet meegenomen in de berekening voor de benodigde weerstandscapaciteit. De financiële ontwikkelingen in het Sociaal Domein zijn niet zonder risico. De
gemeenschappelijke regeling Avres zal voor 2022 naar verwachting geen beroep doen op extra gemeentelijke bijdragen, maar voor de jaren daarna is dit niet nog niet duidelijk. De inhoudelijke keuzes uit het
ambitiedocument moeten een oplossing gaan bieden om structureel meer grip op de financiën te krijgen.
De gemeenschappelijke regeling Dienst Gezondheid en Jeugd die de jeugdwet voor de gemeenten in de regio uitvoert, is vanaf 2021 realistischer gaan begroten.
De begroting is opgebouwd uit de verwachte kosten aangevuld met de verwachte impact van de nieuwe inkoop (tarieven en normenkader). Ook is rekening gehouden met de door het netwerk MT jeugd verwachte besparingen uit voorgenomen maatregelen. Sinds 2021 is in onze begroting structureel rekening gehouden met een extra kostenstijging van 5% en is het effect van de afbouw van het solidariteitsbeginsel meegenomen. We monitoren nu in hoeverre deze afbouw ook leidt tot een beperking van de kosten. Het kabinet onderkent dat de rijksmiddelen ontoereikend zijn voor de kosten die in het sociaal domein, in het bijzonder in de jeugdzorg, worden gemaakt. Daarom heeft het kabinet besloten voor 2022 incidenteel extra rijksmiddelen beschikbaar te stellen, voor Gorinchem een bedrag van € 3,1 mln. Het kabinet neemt in 2022 een besluit of de extra rijksmiddelen structureel zullen worden.

2. Omgevingswet
De Omgevingswet treedt op 1 januari 2023 in werking, dit heeft een forse impact op de gemeentelijke organisatie en op de wijze waarop met vergunningsplichtige activiteiten wordt omgegaan, ook in financiële zin. Er is een programmaplan opgesteld dat de periode tot 2029 beslaat. Voor het goed implementeren van de Omgevingswet in de organisatie is een projectstructuur opgezet, zodat de wet per1 januari 2023 kan worden uitgevoerd. Bij de ontwikkeling van de omgevingswet werken wij nauw samen met de regio zodat er voor de essentiële onderdelen van de wet goede werkafspraken liggen. Het risico van de effecten van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO) zijn nog niet bekend. Het DSO betreft een systeeminrichting (ICT) waarbij verschillende overheden zijn aangesloten. Om dit risico te verkleinen is hier bij de aanbesteding van het VTH-systeem voor zover mogelijk rekening mee gehouden. De leverancier dient ervoor te zorgen dat de aansluiting wordt gegarandeerd. Financieel is het streven om de ontwikkeling van de uitvoeringskosten en inkomsten uit leges in evenwicht te houden. Vooralsnog wordt het risico op nihil geschat.

3. Waarborggaranties

De huidige boekwaarde van de totale garanties bedraagt iets meer dan € 800 mln. Circa € 782 mln. hiervan bestaat uit de garantstellingen door tussenkomst van waarborgfondsen. Dit zijn stichtingen die garant staan voor leningen die kredietverstrekkers zoals banken hebben uitstaan bij woningbouwcorporaties, welzijnsorganisaties, et cetera. De gemeente fungeert als achtervang voor het waarborgfonds. Het risico dat de gemeente wordt aangesproken als achtervang is nagenoeg nihil.

4. Station Papland
In de Perspectiefnota 2017-2020 is in het hoofdstuk Relevante ontwikkelingen station Papland genoemd: Met
betrekking tot de aanleg van station Gorinchem Noord / Papland op de MLL is besloten dat de aanleg daarvan wordt uitgesteld en in principe 'meeloopt' met de ontwikkeling van bedrijventerrein Groote Haar. Het streven is om de halte gereed te hebben, zodra de eerste uitgifte van bedrijventerrein Groote Haar een feit is. De verwachting is dat dit 2024 wordt. Momenteel worden diverse varianten bekeken voor aanleg van de halte. Het totale tekort wordt ingeschat op minimaal € 3 mln. en maximaal € 4,5 mln. In het mobiliteitsplan is al rekening gehouden met een tekort van € 2 mln. Voor het overige tekort zal co-financiering gezocht worden in de vorm van subsidies dan wel zal er een beroep gedaan op de reserve infrastructuur. Het risico dat het tekort niet middels co-financiering of binnen de gemeentelijke begroting opgevangen kan worden is hiermee nagenoeg nihil.

5. Situatie Oekraïne
Na een maandenlange troepenopbouw en diplomatieke spanningen zijn Russische troepen op 24 februari 2022 Oekraïne binnengetrokken en is er sprake van een oorlogssituatie. Als gevolg daarvan zijn inwoners uit de Oekraïne op de vlucht. Veel vluchtelingen worden opgevangen in de directe buurlanden. Vluchtelingen die naar Nederland reizen, worden hier opgevangen. Het kabinet werkt intensief samen met medeoverheden en maatschappelijke partners om opvang en ondersteuning te bieden. De verwachting is dat het aantal vluchtelingen uit Oekraïne dat naar Nederland komt fors zal toenemen. Dat zal zeker ook gevolgen hebben voor Gorinchem. Op dit moment is lastig in te schatten wat de impact van opvang van vluchtelingen zal zijn voor Gorinchem.

Kans zonder financieel effect voor het weerstandsvermogen

6. Dividendinkomsten
In de Perspectiefnota 2021-2024 is het dividend voor Stedin op nihil gesteld. Er is een kans dat we nog een beperkte dividenduitkering ontvangen de komende jaren. Over de hoogte van dergelijke uitkeringen kan, met de huidige inzichten (energietransitie), geen uitspraak worden gedaan. Voor de dividenduitkering op de preferente aandelen Stedin is afgesproken dat deze worden gebruikt voor afbouw van de schulden. Daarom is dit onderwerp niet financieel vertaald in de tabel.